Rijksmonumenten

Dorpskerk, Kerkring 2
Molen Nooitgedacht, Noordeinde 99
Archeologisch monument, Jachtbuitkreek
Keldergewelf Ruyterstee, Korte Schenkeldijk 4

Beeldbepalende bouwwerken

Voorstraat 14
Voorstraat 27
Voorstraat 29
Voorstraat 30
Vredehofstraat 15

Bijzondere bebouwing

Heulbruggen
Oostkade
Oostkade 4

Het dorp Spijkenisse is ontstaan als een boeren- en vissersgemeenschap in de zuidoostelijke hoek van de polder, aan een kreek die uitkwam in de Oude Maas. De woonkern heeft eeuwenlang op en langs de dijken rond de haven en het Spui gelegen. Op de noordelijke oever vormde zich een woondijk, de huidige Voorstraat. Deze woongemeenschap groeide uit tot dorpskern. Vanaf de dijk liep een weggetje naar de kerk. De middeleeuwse oude kerk en het Marktplein bestaan nog steeds en zijn een bezienswaardigheid, evenals de molen aan het Noordeinde.

Kapoenrente
De polder bleef lange tijd leeg. Een rekening van de Putse ontvanger der domeinen noemt in 1379 vier hofsteden. Deze boeren hadden jaarlijks kapoenrente te betalen. Omdat er in die tijd meer boeren in Spijkenisse woonden, kan er vanuit gegaan worden dat deze hofsteden een uitzonderingspositie hadden. De bewoners waren waarschijnlijk welgestelde boeren. Na de brand waarbij de Hoogwerfboerderij verloren ging, is de terp waarop deze boerderij stond afgegraven. Hierbij kwamen sporen van een 13^e eeuwse woning te voorschijn, waaronder ook kloostermoppen. Stenen woningen waren in de middeleeuwen kostbaar en dus zeldzaam.

Agrarisch dorp
Spijkenisse was tot begin vorige eeuw een agrarisch dorp. Landbouw was de belangrijkste bron van inkomsten. Vooral de vlasbewerking gaf werk aan veel arbeiders. Griendhout werd bewerkt tot hoepels of banden van houten tonnen. Deze hoepelmakerij gebeurde vooral rond de oude haven. In de Oude Maas werd er op zalm gevist en in het hele verre verleden op steur.

Brand
Spijkenisse kent niet veel oude gebouwen. De reden daarvoor is misschien een aantal grote branden, die hebben plaatsgevonden. In juni 1648 brandden ongeveer 50 huizen en het schoolhuis af. Een vijfde van de inwoners werd dakloos. In de Kerkstraat vielen zeven woningen ten prooi aan de vlammen, waarbij het schoolhuis meegerekend moet worden. Op de dijk brandden er 18 woningen af. Ook een groot aantal schuren en hooibergen ging in vlammen op. In de notulen van de Rotterdamse doopsgezinde gemeente wordt de uitbetaling vermeld aan 25 personen wegens brandschade. Zes anderen krijgen een uitbetaling om een andere reden, waarschijnlijk armoede. Een dorpsverordening bepaalde dat de daken met pannen gedekt moesten worden en niet meer met stro of riet. Toch kon men door deze maatregel niet voorkomen dat er nog twee keer een dorpsbrand woedde. Op 14 april 1741 gingen op de Voorstraat en de Nieuwstraat in een uur tijd 21 huizen en 14 schuren in vlammen op. Tijdens een hevige storm in 1747 werden 10 huizen in de as gelegd, net als 21 schuren. In de schuren lag veel graan en vlas opgeslagen. Elf woningen werden onbewoonbaar.  

Uitbreiding
Na de tweede wereldoorlog herstelde Rotterdam zich snel van de opgelopen schade. De havens werden uitgebreid. Omdat Rotterdam last van ruimtegebrek had, liet het zijn oog vallen op De Welplaat, een eiland ten noorden van Spijkenisse. Spijkenisse offerde zonder problemen de gronden op. Er ontstond werkgelegenheid vlakbij het dorp en de arbeiders moesten dicht bij hun werkplek wonen. Het dorp groeide. Er kwam meer welvaart, dus het opofferen van de landbouwgronden had een positief resultaat voor Spijkenisse. De eerste woningen die gebouwd werden, zijn terug te vinden rond molen Nooitgedacht. Deze waren bestemd voor de werknemers van de scheepswerf.

Groei-gemeente
In 1958 werd Spijkenisse een groeigemeente. Het gemeentebestuur ging in die tijd uit van 90.000 inwoners in 1975. Dan zouden de grenzen bereikt zijn. Schiekamp en Hoogwerf waren de eerste grote woonwijken met hoog- en laagbouw. Begin jaren 60 werd de eerste paal geslagen voor het plan Braband.  Sterrenkwartier werd in 1968 gebouwd. De ideeën over de stadsontwikkeling veranderden in de loop der jaren. Minder flats en meer, veel meer laagbouw. Aan het begin van de jaren tachtig ontstond De Hoek. Deze wijk wordt omschreven als tuinstad. In deze periode ontstond ook de Akkers. In 10 jaar tijd groeide Spijkenisse flink, maar de plannen uit 1958 bleken te optimistisch. Op 1 januari 1960 waren er 5445 inwoners, 10 jaar later 24.741. In 1977 werd Spijkenisse aangewezen als groeikern met een verhoogde groeitaak. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat wilde een willekeurige groei van dorpen en steden voorkomen. Spijkenisse werd dus aangewezen om de trek uit de grote stad op te vangen. In ruil daarvoor betaalde het ministerie de metro. Voorwaarde daarbij was wel binnen een straal van 1000 meter rond de metrostations in totaal 17.500 woningen moesten staan. Dit kon alleen bereikt worden door hoogbouw te plaatsen. Op de overige plaatsen werden veel laagbouwwoningen gebouwd.